เงินฮาง-เงินฮ้อย เงินตราโบราณที่ใช้กันในภาคอีสาน และลุ่มแม่น้ำโขง
เงินตราที่ใช้ในอาณาจักรโบราณในภาคต่างๆ ของประเทศไทย ดินแดนที่เป็นที่ตั้งของประเทศไทยในปัจจุบัน เรียกกันในสมัยก่อนว่า สุวรรณภูมิ ซึ่งมีกลุ่มชนเชื้อชาติต่างๆ อาศัยอยู่ร่วมกันเป็นอาณาจักรโบราณหลายแห่ง ด้วยเหตุนี้จึงมีเงินตราที่เคยใช้กันในหมู่คนเหล่านั้นอยู่ในภาคต่างๆ ของประเทศ และแตกต่างจากเงินตราของไทย เงินตราในภาคเหนือ ดินแดนตอนเหนือของประเทศไทยเคยเป็นดินแดนของชาวโยนก โดยมีแคว้นหิรัญนครเงินยางเป็นเมืองสำคัญ ตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ ๑๒ จนถึงพุทธศตวรรษที่ ๑๘ และหลังจากพระยามังรายสามารถรวบรวมดินแดนแคว้นหริภุญชัยได้ใน พ.ศ. ๑๘๓๕ จึงทรงตั้งเป็นอาณาจักรล้านนาขึ้นใน พ.ศ.๑๘๓๙ และอยู่เป็นอิสระจนถึง พ.ศ. ๒๑๐๑ จึงตกอยู่ในความปกครองของพม่า ต่อมาในสมัยธนบุรี กองทัพจากภาคกลาง ได้ร่วมมือกับบรรดาผู้นำหัวเมืองทางเหนือขับไล่พม่าไปได้สำเร็จใน พ.ศ. ๒๓๑๗ ต่อมาหัวเมืองสำคัญๆ ของล้านนาได้เข้ามารวมอยู่ในราชอาณาจักรไทย แต่ยังคงใช้ระบบการเงินของตนเอง จนกระทั่งในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อทรงยกเลิกระบบเจ้าเมืองประเทศราชแล้ว เหรียญกษาปณ์เงินจากภาคกลางจึงได้แพร่หลายไปในหัวเมืองฝ่ายเหนือ และได้กลายเป็นเงินตรามาตรฐานแทน หลังจากนั้นเป็นต้นมา ภาคเหนือจึงมีระบบเงินตราเดียวกับภาคกลาง ด้วยเหตุดังกล่าวนี้ เงินตรา ที่เคยใช้อยู่ในภาคเหนือ จึงมีทั้งเงินตราของแคว้นหิรัญนครเงินยาง เงินตราของอาณาจักรล้านนา เงินตราของพม่า เหรียญเงินรูปีของอังกฤษ ปะปนกันหลายอย่าง อาทิ เบี้ยเงินปลา เงินกีบ เงินดอกไม้ เงินท้อก และเงินเจียง ๑. เบี้ย เป็นเงินตรามูลค่าต่ำที่สุดในระบบเงินตรา มีทั้งเบี้ยจั่น และเบี้ยนาง มูลค่าเบี้ยคงจะสูงกว่าเบี้ยที่ใช้ในภาคกลาง เนื่องจากล้านนาอยู่ไกลทะเลมาก เบี้ยจึงหายาก ในกฎหมายมังรายศาสตร์ กำหนดมูลค่าเบี้ยจำนวน ๑๑๐ เบี้ยเท่ากับ ๑ เงิน (ประมาณ ๑.๒ กรัม) ๒. เงินปลา เป็นเงินตราในสมัยแคว้นหิรัญนครเงินยาง ทำขึ้นจากแท่งโลหะสำริดหรือทองแดง หรือทองเหลือง ไม่ประทับตราใดใดทั้งสิ้น มีมูลค่าตามน้ำหนักของแต่ละแท่ง ส่วนใหญ่ด้านหัวและท้ายเล็กเรียวกว่าตอนกลาง ปัจจุบันเงินปลามักใช้เป็นเงินในพิธีกรรมเซ่นสรวงผีบรรพบุรุษของชาวล้านนา ๓. เงินกีบ เป็นเงินตราทำด้วยโลหะทองเหลือง มีลักษณะคล้ายกีบเท้าของสัตว์กินพืชเป็นอาหาร เช่น กวาง จึงเรียกว่า เงินกีบ มีมูลค่าตามน้ำหนักของโลหะแต่ละก้อนที่ไม่เท่ากัน ส่วนใหญ่พบในจังหวัดน่าน ๔. เงินท้อก หมายถึง เงินตราจากโลหะผสม ซึ่งอาจไม่มีเนื้อเงินผสมอยู่เลยไปจนกระทั่ง มีเนื้อเงินผสมอยู่ในสัดส่วนต่างๆ กัน มีหลายชนิด แต่ละชนิดจะมีขนาด และน้ำหนักต่างกันออกไป และมีมูลค่าแตกต่างกันไปตามส่วนผสมของโลหะและน้ำหนัก มีลักษณะทั่วไปกลมแบน
(5)
(4.5)
(3)